Ο Ευρωπαϊκός Χώρος Δεδομένων για την Υγεία (EHDS) έρχεται να αλλάξει ριζικά τον ψηφιακό μετασχηματισμό της υγείας στην ΕΕ, ανοίγοντας νέους ορίζοντες και δυνατότητες για τους πολίτες της Ευρώπης.
Το νέο πλαίσιο ανταλλαγής δεδομένων στην ΕΕ αποκλειστικά για την υγεία EHDS, που παρουσιάσθηκε αναλυτικά στη συνεδρία που διεξήχθη με προεδρείο τους κ. Θεόδωρο Βοντετσιάνο και κ. Αναστάσιο Τσολακίδη, θέτει τους πολίτες στο επίκεντρό του παρέχοντάς τους πλήρη έλεγχο των δεδομένων τους, ώστε να λαμβάνουν καλύτερη υγειονομική περίθαλψη σε ολόκληρη την ΕΕ, ενώ επιπλέον θα αποτελεί μία ανεκτίμητη πηγή πληροφόρησης για επιστήμονες, ερευνητές, φορείς καινοτομίας και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής.
Ο Ευρωπαϊκός Χώρος Δεδομένων Υγείας
Στην ομιλία της «The building blocks and ambition of the EHDS – potential and risks», η κ. Petra Wilson περιέγραψε τον Ευρωπαϊκό Χώρο Δεδομένων Υγείας, παρουσιάζοντας τον σχεδιασμό του, τη στρατηγική με την οποία αναπτύχθηκε, τον τρόπο δημιουργίας, τις προϋποθέσεις λειτουργίας και τους στόχους του, καθώς και τα οφέλη που αναμένεται να προκύψουν από την εφαρμογή του για τους ασθενείς, τους επαγγελματίες υγείας και τους ερευνητές.
Ο Ευρωπαϊκός Χώρος Δεδομένων Υγείας (European Health Data Space – EHDS), εξήγησε η κ. Wilson, αποτελεί ουσιαστικά μια νομοθετική πρόταση με εφαρμογή σε όλη την Ευρώπη, για τη δημιουργία ενός οικοσυστήματος υγείας με σαφείς κανόνες, κοινά πρότυπα και πρακτικές, υποδομές και ένα πλαίσιο διακυβέρνησης για την πρωτογενή και δευτερογενή χρήση των ηλεκτρονικών δεδομένων υγείας. Ο EHDS απαρτίζεται από 4 δομικά στοιχεία: το EHDS 1 για τη διαθεσιμότητα των δεδομένων για πρωτογενή χρήση, διαλειτουργικά δεδομένα (EHRs), την κατάλληλη υποδομή πρόσβασης σε αυτά και το EHDS 2 για τη διαθεσιμότητα των δεδομένων για δευτερογενή χρήση.
Βασικός σκοπός του EHDS είναι να συμβάλει στη βιωσιμότητα και ανθεκτικότητα των συστημάτων υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και παγκοσμίως, καθώς ιδιαίτερα κατά τα τελευταία χρόνια η πρόσφατη πανδημία κατέδειξε τα σημαντικά ελλείμματα που υπάρχουν στον τομέα αυτό.
Η δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Χώρου Δεδομένων για την Υγεία αποτελεί ασφαλώς ένα δύσκολο έργο που απαιτεί ένα πλέγμα νομοθετικών ρυθμίσεων, επισήμανε η ομιλήτρια, καθώς τα δεδομένα υγείας είναι εξ ορισμού πολύ προσωπικά και η εξισορρόπηση της αξιοποίησής τους προς όφελος των πολιτών, της κοινωνίας και της έρευνας με τις ανησυχίες για την προστασία των δεδομένων δεν είναι εύκολη.
Το EHDS 1 αποσκοπεί στην πρωτογενή χρήση των δεδομένων υγείας των πολιτών της ΕΕ, τη διασυνοριακή ανταλλαγή δηλαδή δεδομένων μεταξύ των κρατών μελών ώστε οι πολίτες της να λαμβάνουν ποιοτική και αποτελεσματική υγειονομική περίθαλψη σε όλη την ΕΕ, ενώ το EHDS 2 θα έχει ως στόχο να διευκολύνει την πρόσβαση στα δεδομένα υγείας που συλλέγονται από το EHDS 1 για δευτερογενή χρήση τους στην έρευνα, στην καινοτομία, στη χάραξη πολιτικών υγείας, στη λήψη κανονιστικών αποφάσεων και στην παροχή εξατομικευμένης ιατρικής και την ανατροφοδότηση του συστήματος με νέα δεδομένα.
Για να μπορέσει να υλοποιηθεί ωστόσο το EHDS 2 θα πρέπει να αποκτήσουμε πρώτα τα απαραίτητα διαλειτουργικά δεδομένα και να αναπτυχθεί η κατάλληλη υποδομή πρόσβασης σε αυτά, τόνισε η κ. Wilson. Ένας από τους κύριους στόχους του EHDS, επομένως, είναι να δημιουργήσει τις κατάλληλες υποδομές ώστε να μπορεί να προσφέρει διαλειτουργικά, πραγματικά αξιόπιστα, εύκολα προσβάσιμα και επαναχρησιμοποιούμενα δεδομένα υψηλού επιπέδου, εφαρμόζοντας κοινά πρότυπα και κωδικοποιήσεις, εξήγησε.
Το EHDS είναι καθ’ οδόν, συνέχισε η ομιλήτρια, καθώς αφενός η χρηματοδότηση του ψηφιακού μετασχηματισμού της υγείας στα κράτη μέλη από το ΤΑΑ και άλλα ευρωπαϊκά ταμεία έχει ήδη ξεκινήσει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αποφασίσει να επενδύσει πάνω από €810 εκατομμύρια για την υλοποίηση του EHDS, αφετέρου η νομοθετική πρόταση για τη δημιουργία του αναμένεται να υιοθετηθεί έως τα τέλη του 2023.
Τα οφέλη ενός τέτοιου έργου θα είναι πολλαπλά, ολοκλήρωσε την παρουσίασή της η κ. Wilson, για ασθενείς, ιατρούς, ερευνητές. Η λειτουργία ενός πλαισίου διαμοιρασμού δεδομένων με ασφάλεια προάγει την αλτρουιστική χρήση των δεδομένων αυτών προς όφελος του ίδιου του ασθενή, αλλά και άλλων ασθενών. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι εμπιστοσύνη, κατέληξε· εμπιστοσύνη ότι τα δεδομένα θα είναι ασφαλή, ποιοτικά και αξιόπιστα και πως θα χρησιμοποιηθούν για καλό σκοπό.
Από τη θεωρία στην πράξη
Το πρόβλημα με τα δεδομένα υγείας, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε ελληνικό επίπεδο, έγκειται ουσιαστικά στον τρόπο που έχουμε πρόσβαση σε αυτά είτε ως ασθενείς είτε ως επαγγελματίες υγείας είτε ως υπεύθυνοι χάραξης πολιτικών υγείας, ανέφερε στην αρχή της ομιλίας του «Εκτίμηση του αντίκτυπου του επικείμενου κανονισμού της ΕΕ για τον Ευρωπαϊκό Χώρο για την Υγεία» ο Γενικός Γραμματέας Υπηρεσιών Υγείας του Υπουργείου Υγείας κ. Ιωάννης Κωτσιόπουλος.
Ο Ευρωπαϊκός Χώρος Δεδομένων Υγείας (EHDS) αποτελεί μια προσπάθεια αντιμετώπισης του προβλήματος αυτού, καθώς χρειαζόμαστε σαφείς κανόνες, κοινά πρότυπα, πρακτικές, υποδομές ούτως ώστε να υπάρχει ένα πλαίσιο διακυβέρνησης που να διέπει τη λειτουργία του χώρου αυτού στο σύνολό του, εξήγησε ο ομιλητής.
Ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός για το EHDS που αναμένεται να ψηφιστεί εντός του 2023 -αν και υπάρχουν δυσκολίες που ενδέχεται να καθυστερήσουν την ψήφισή του- είναι μια δεσμευτική νομοθετική πράξη για όλα τα κράτη μέλη, που προβλέπει μεταβατική περίοδο 12 μηνών για την πλήρη εφαρμογή του.
Στη χώρα μας, συνέχισε, υπάρχει πληθώρα δεδομένων που δεν αξιοποιείται, λόγω της έλλειψης διαλειτουργικότητας των πηγών τους, των συστημάτων δηλαδή στα οποία είναι καταχωρημένα, με αποτέλεσμα να είναι ιδιαίτερα δύσκολη η χάραξη evidence-based πολιτικών.
Δίνοντας μία σύντομη περιγραφή της αρχιτεκτονικής του συστήματος του EHDS, ο κ. Κωτσιόπουλος επισήμανε ότι θα υπάρχει ένα δίκτυο κόμβων, οι οποίοι μπορεί να είναι εθνικοί φορείς και ευρωπαϊκοί οργανισμοί, που θα διαλειτουργούν, θα ανταλλάσσουν δεδομένα με ασφάλεια. Φυσικά θα υπάρχουν σαφείς κανόνες που θα διέπουν την πρόσβαση σε αυτά τα δεδομένα.
Ασφαλώς, τόνισε, υπάρχουν αρκετά που πρέπει να γίνουν, καθώς θα πρέπει και στη χώρα μας να δημιουργηθεί ο Εθνικός Φορέας Πρόσβασης σε Δευτερογενή Δεδομένα, ένας κεντρικός οργανισμός με συντονιστικό ρόλο που θα λαμβάνει και θα διαχειρίζεται τα αιτήματα πρόσβασης.
Όσον αφορά στο σχήμα διακυβέρνησης του Ευρωπαϊκού Χώρου Δεδομένων για την Υγεία, υπογράμμισε ο ομιλητής, θα δημιουργηθεί ένα νέο συμβούλιο, το οποίο θα απαρτίζεται από εκπροσώπους των ψηφιακών υγειονομικών αρχών και των νέων φορέων πρόσβασης σε δεδομένα υγείας από όλα τα κράτη μέλη, την Επιτροπή και παρατηρητές, που θα συμβάλλει στη συνεπή εφαρμογή των κανόνων σε ολόκληρη την ΕΕ, παρέχοντας, μεταξύ άλλων, συμβουλές στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ενώ παράλληλα θα συνεργάζεται με άλλα όργανα της ΕΕ και ενδιαφερόμενα μέρη, όπως οι οργανώσεις ασθενών.
Από τη δημιουργία του EHDS ωφελούνται όλοι, συμφώνησε ο κ. Κωτσιόπουλος με την προηγούμενη ομιλήτρια: οι πολίτες, οι επαγγελματίες υγείας, οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης, η πολιτική, η έρευνα, αλλά και η βιομηχανία. Το κόστος για την ανάπτυξη των υποδομών που απαιτούνται για το EHDS ασφαλώς είναι μεγάλο, ανέφερε ο κ. Κωτσιόπουλος, ωστόσο τα προσδοκώμενα οφέλη από την καλύτερη αξιοποίηση των δεδομένων είναι πολύ περισσότερα και η επένδυση αυτή αξίζει να γίνει.
Για να υλοποιηθεί ο Ευρωπαϊκός Χώρος Δεδομένων για την Υγεία, απαιτείται περαιτέρω ψηφιοποίηση σε εθνικό επίπεδο και διαμόρφωση διαλειτουργικών πανευρωπαϊκών υποδομών που να καθιστούν δυνατή τη διασυνοριακή χρήση των δεδομένων υγείας στην ΕΕ.
Η χώρα μας, αν και πρέπει να είναι υπερήφανη που χάρη στην Η.ΔΙ.Κ.Α. έχει ένα από τα πιο επιτυχημένα συστήματα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης, είναι αρκετά πίσω όσον αφορά στην ψηφιοποίηση των κλινικών δεδομένων στον χώρο των νοσοκομείων, παρατήρησε ο ομιλητής, συμπληρώνοντας πως το Υπουργείο Υγείας έχει ήδη καταθέσει πρόταση η οποία εγκρίθηκε από την Επιτροπή για την αξιοποίηση σημαντικών πόρων του ΤΑΑ στον τομέα αυτό.
Όσον αφορά στην πρωτογενή χρήση των δεδομένων υγείας, η Η.ΔΙ.Κ.Α. ως Εθνικό Σημείο Επαφής για τη Διασυνοριακή Υγεία έχει ολοκληρώσει επιτυχώς τις δοκιμές για ένταξη στο MyHealth@EU, συνέχισε, επομένως το επόμενο χρονικό διάστημα θα πρέπει να εστιάσουμε στην ψηφιοποίηση των νοσοκομείων με έμφαση στα κλινικά δεδομένα και να δημιουργήσουμε τις υποδομές για τη δευτερογενή χρήση των δεδομένων, όπου βρισκόμαστε πίσω, χρησιμοποιώντας τα καλά παραδείγματα που υπάρχουν από άλλες χώρες για την ίδρυση ενός Εθνικού Φορέα Πρόσβασης σε Δευτερογενή Δεδομένα Υγείας.
Οι πολιτικές αποφάσεις για την ίδρυση του εθνικού αυτού φορέα αναμένονται, κατέληξε ο κ. Κωτσιόπουλος, ενώ παράλληλα η χώρα μας συμμετέχει στις διαβουλεύσεις επί του Κανονισμού που βρίσκονται σε εξέλιξη, καθώς και στο Πρόγραμμα EU4HEALTH που χρηματοδοτεί τα κράτη μέλη για την προσαρμογή τους στο EHDS.
Ευρωπαϊκός μορφότυπος και πιστοποίηση του EHDS
Τη σκυτάλη έλαβε στη συνέχεια ο κ. Αλέξανδρος Μπέρλερ, αναφέροντας, κατά την έναρξη της εισήγησής του με θέμα «Ο ευρωπαϊκός μορφότυπος ανταλλαγής ηλεκτρονικών μητρώων υγείας και η πιστοποίηση του EHDS στην Ευρώπη», πως οι νέες τεχνολογίες μπορούν να βοηθήσουν τα επιβαρυμένα και υποχρηματοδοτούμενα συστήματα υγείας των κρατών μελών της ΕΕ με τους γηράσκοντες πληθυσμούς να επιβιώσουν στη σύγχρονη εποχή.
Η διαλειτουργικότητα αποτελεί προφανώς τον συνδετικό ιστό του συστήματος αυτού, υπογράμμισε. Σήμερα διαθέτουμε όλα τα εργαλεία που χρειαζόμαστε, τόσο τα τεχνολογικά όσο και τα τηλεπικοινωνιακά, για να φτιάξουμε αυτό που έχει σχεδιασθεί εδώ και πολλά χρόνια, τα δίκτυα υγείας. Η λογική των δικτύων υγείας είναι ουσιαστικά η τυποποίηση και η κωδικοποίηση τόσο των διαδικασιών όσο και των πληροφοριών που επιθυμούμε να ανταλλάσσουμε, εξήγησε ο κ. Μπέρλερ, επομένως η έννοια της διαλειτουργικότητας, τεχνικής και σημασιολογικής, είναι κομβικής σημασίας για την επιτυχία της προσπάθειάς μας.
Η Ευρώπη έχει προτείνει ήδη από το 2015 ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο διαλειτουργικότητας για την ηλεκτρονική υγεία, συνέχισε ο ομιλητής, και πάνω σε αυτό τα περισσότερα κράτη μέλη χτίζουν τις νέες τους στρατηγικές αξιοποιώντας τεχνολογίες και φορείς, προκειμένου να μπορέσουν στην πράξη να μεταβούν από τα υφιστάμενα σήμερα συστήματα σε συστήματα ανοιχτά και διαλειτουργικά. Αυτό που επιχειρούμε ουσιαστικά να κάνουμε, εξήγησε, είναι να δημιουργήσουμε σενάρια διαλειτουργικότητας, υλοποιώντας ένα ένα τα τμήματά τους σταδιακά, προκειμένου να πετύχουμε το στόχο μας. Σε αυτή τη λογική εργάζεται και η Η.ΔΙ.Κ.Α., ξεκινώντας με τα εργαστηριακά αποτελέσματα και χτίζοντας σταδιακά τον Ηλεκτρονικό Φάκελο Υγείας, ανέφερε ο κ. Μπέρλερ, επισημαίνοντας ότι το κλειδί για την αλλαγή αυτή αποτελούν οι υποδομές και οι προδιαγραφές διαλειτουργικότητας.
Ο ευρωπαϊκός μορφότυπος δεν είναι κάτι που θα σχεδιασθεί στο μέλλον, είναι κάτι που έχει ήδη σχεδιασθεί και υλοποιείται, συνέχισε ο εισηγητής. Τα δύο πρώτα του τμήματα, το συνοπτικό ιστορικό υγείας και η ηλεκτρονική συνταγογράφηση και εκτέλεση της συνταγής έχουν πιστοποιηθεί και υλοποιηθεί ήδη από την Η.ΔΙ.Κ.Α., εξήγησε, και θα ακολουθήσουν οι ακτινοδιαγνωστικές αναφορές και οι απεικονίσεις που τις συνοδεύουν, τα εργαστηριακά αποτελέσματα και τα εξιτήρια των νοσοκομείων.
Αυτή η τυποποίηση κλινικών εγγράφων αποτελεί τη βάση του Ηλεκτρονικού Φακέλου Υγείας, με στόχο να μπορούμε σε όλη την Ευρώπη μέσω της υποδομής της διασυνοριακής υγείας, που στην Ελλάδα εκπροσωπείται και υλοποιείται από την Η.ΔΙ.Κ.Α., να ανταλλάσσουμε τα αρχεία αυτά και να λαμβάνουμε ως Ευρωπαίοι πολίτες την ίδια θεραπεία ανεξαρτήτως της χώρας στην οποία διαμένουμε ή επισκεπτόμαστε.
Ένα από τα βασικά ζητούμενα στη διαδικασία αυτή είναι ασφαλώς η πιστοποίηση, για την οποία ακολουθούνται τα πρωτόκολλα και πρότυπα του ISO. Για να μπορέσουμε να έχουμε δεδομένα που να ακολουθούν αυτό το πρότυπο απαιτούνται πολλές δοκιμές, δηλαδή θα πρέπει να συνεκπαιδεύσουμε τους χρήστες και τους κατασκευαστές λογισμικού ώστε τα συστήματα αυτά να δημιουργηθούν με τον σωστό τρόπο. Εφόσον αυτό επιτευχθεί, μπορούμε να έχουμε στη συνέχεια τυποποιημένες διαδικασίες ελέγχου, με βάση τις οποίες θα εκδίδονται πιστοποιητικά, ανέφερε ο κ. Μπέρλερ, παραθέτοντας παραδείγματα σχημάτων πιστοποίησης που ήδη χρησιμοποιούνται.
Τα προφίλ ολοκλήρωσης αποτελούν μία τυποποιημένη μεθοδολογία τυποποίησης ιατρικών δεδομένων, κλινικών εγγράφων και ανταλλαγής δεδομένων. Τα προφίλ ολοκλήρωσης του IHE, που έχουν ενσωματωθεί και στην ευρωπαϊκή νομοθεσία, προσφέρουν τη δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης της γνώσης της παγκόσμιας αγοράς και δημιουργίας λογισμικών που ήδη βρίσκονται σε λειτουργία. Βασικό στοιχείο του IHE είναι ότι δημιουργεί και τα εργαλεία με τα οποία δοκιμάζει τα προφίλ ολοκλήρωσης, ζητώντας από τους χρήστες να είναι οι ελεγκτές των κατασκευαστών που φτιάχνουν τα συστήματα αυτά.
Η σημασία των εργαλείων αυτών είναι μεγάλη, καθώς μας επιτρέπουν, αφού γραμμογραφήσουμε την πληροφορία σε δομημένα κλινικά έγγραφα, να ελέγξουμε επίσης την ποιότητα των δεδομένων μέσα σε αυτά, συμπλήρωσε ο κ. Μπέρλερ.
Ήδη, 27 από τα προφίλ του IHE είναι ενταγμένα στην κοινοτική νομοθεσία περί προδιαγραφών του ευρωπαϊκού πλαισίου διαλειτουργικότητας για την ηλεκτρονική υγεία, ενώ ο ΠΟΥ ετοιμάζεται επίσης να τα χρησιμοποιήσει στα δικά του σενάρια στα πεδία της επιδημιολογίας και των εμβολιασμών.
Στη χώρα μας, το Εθνικό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας στην Ηλεκτρονική Υγεία, που σχεδιάσθηκε πριν από περίπου 2 χρόνια με χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προσφέρει ήδη ένα πλαίσιο διακυβέρνησης και τη δυνατότητα να φτιάχνονται εθνικές προδιαγραφές διαλειτουργικότητας με βάση τα σενάρια χρήσης και αυτές οι προδιαγραφές να είναι κοινές για όλους και να μπορούν να χρησιμοποιούνται σε όλους τους διαγωνισμούς. Υπάρχει επίσης, ολοκλήρωσε την ομιλία του ο κ. Μπέρλερ, ένα μοντέλο διακυβέρνησης των προδιαγραφών το οποίο θα δοκιμασθεί στις προδιαγραφές που είναι ήδη έτοιμες για τη διαχείριση των εργαστηριακών αποτελεσμάτων, ενώ έτοιμη είναι και η υποδομή για τη διαχείριση των μελλοντικών προδιαγραφών.
Η άποψη των ασθενών
Την τελευταία ομιλία της συνεδρίας με τίτλο «Τhe importance of the EHDS regulation for better health care treatments for European patients and citizens» έδωσε η κ. Valentina Strammiello, η οποία, εκπροσωπώντας το European Patients Forum, εστίασε στα σημαντικά οφέλη που μπορεί να προσφέρει το EHDS στους ασθενείς και τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η ψηφιακή υγεία και η χρήση των δεδομένων υγείας αποτελούν εδώ και κάποια χρόνια θέμα συζήτησης στην κοινότητα των ασθενών, δήλωσε η κ. Strammiello, αναφέροντας πως το 2020 διεξήχθη μία πρώτη έρευνα που ζητούσε τις απόψεις των ασθενών σχετικά με το διαμοιρασμό των δεδομένων και των ηλεκτρονικών αρχείων υγείας τους. Στην πλειονότητά τους, οι συμμετέχοντες στην έρευνα ήταν υπέρ, κάτι που δεν προκαλεί έκπληξη, παρατήρησε η ομιλήτρια, καθώς οι ασθενείς που ζουν με χρόνιες νόσους και αντιμετωπίζουν κάποιες φορές καταστάσεις απειλητικές για τη ζωή τους αντιλαμβάνονται τις δυνατότητες της χρήσης των δεδομένων τους και το όφελος που μπορεί να προσφέρει στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Μια μειοψηφία, περίπου 35% των συμμετεχόντων, συμπλήρωσε η κ. Strammiello, απάντησε πως είναι μεν υπέρ, αλλά θα πρέπει να είναι βέβαιοι πως υπάρχουν δικλείδες για την προστασία τους.
Δικλείδες ασφαλώς θα πρέπει να υπάρχουν, επισήμανε η εισηγήτρια, καθώς ο κίνδυνος κακής χρήσης των δεδομένων είναι υπαρκτός, ωστόσο οι ίδιοι οι ασθενείς αναγνωρίζουν πως τα οφέλη είναι πολλά. Το EHDS προσφέρει μια ευκαιρία για πιο ολοκληρωμένη παροχή υγειονομικής περίθαλψης, την οποία είναι βέβαιο πως χρειαζόμαστε, συνέχισε η εισηγήτρια, καθώς η δυνατότητα να έχει κάθε ιατρός που βλέπει έναν ασθενή πρόσβαση στο σύνολο των δεδομένων υγείας του είναι πολύ σημαντική, ιδιαίτερα για ασθενείς με συννοσηρότητες.
Οι πληροφορίες που περιέχουν τα δεδομένα αυτά μπορούν επίσης να βοηθήσουν τα συστήματα υγείας να λαμβάνουν πιο τεκμηριωμένες αποφάσεις, πρόσθεσε η κ. Strammiello, αποφάσεις που αφορούν, για παράδειγμα, στην έγκριση νέων θεραπειών ή στη χρήση των δεδομένων αυτών σε κλινικές μελέτες. Οι ευκαιρίες που παρουσιάζονται για την καινοτομία και την έρευνα είναι τεράστιες, όχι μόνο για τα σπάνια νοσήματα όπου υπάρχουν πολλές ακάλυπτες ανάγκες, αλλά ακόμη και για τα πιο κοινά νοσήματα.
Για όλους αυτούς τους λόγους, ανέφερε η ομιλήτρια, το European Patients Forum καλωσορίζει τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Χώρου Δεδομένων για την Υγεία, αναγνωρίζοντας όλες τις δυνατότητες, καθώς φυσικά και τις προκλήσεις που τον συνοδεύουν. Απαραίτητες συνιστώσες είναι βέβαια η εμπιστοσύνη, συμφώνησε με την κ. Wilson, η διαφάνεια, η συμμετοχή των ασθενών στις υποδομές και τη διακυβέρνηση του EHDS, η ασφάλεια και η προστασία των δεδομένων.
Το European Patients Forum υποστηρίζει τη επανάχρηση των δεδομένων, οι ασθενείς θα πρέπει ωστόσο να έχουν το δικαίωμα να επιλέξουν, αλλά και να αποσύρουν τη συγκατάθεσή τους οποτεδήποτε, τόνισε. Θα πρέπει επίσης να γνωρίζουν πώς θα χρησιμοποιηθούν τα δεδομένα τους, πρόσθεσε, και για τον λόγο αυτό μία από τις προτάσεις του EPF είναι να υπάρχει η δυνατότητα για τους ασθενείς και τις οργανώσεις ασθενών να ενημερώνονται από τους Οργανισμούς Πρόσβασης στα Δεδομένα σχετικά με το πώς και για ποιον σκοπό χρησιμοποιούνται τα δεδομένα. Οι ασθενείς αντλούν ικανοποίηση από το να γνωρίζουν ότι τα δεδομένα τους συνεισέφεραν στο κοινό καλό, εξήγησε, ενώ οι οργανώσεις ασθενών χρειάζονται τις πληροφορίες αυτές προκειμένου να υπερασπίζονται τεκμηριωμένα τα δικαιώματα των ασθενών.
Οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων και χάραξης πολιτικών υγείας θα πρέπει να αντιληφθούν ότι οι ασθενείς είναι πρόθυμοι και μπορούν να βοηθήσουν ουσιαστικά τα συστήματα υγείας, συνέχισε η κ. Strammiello, επισημαίνοντας ότι μία συνιστώσα που μπορεί να αυξήσει την εμπιστοσύνη των ασθενών στο EHDS είναι να περιλαμβάνει κυρώσεις σε περίπτωση κακής χρήσης των δεδομένων.
Όλοι μαζί μπορούμε να στηρίξουμε τον ψηφιακό μετασχηματισμό των συστημάτων υγείας, κατέληξε η εισηγήτρια, υπογραμμίζοντας την ανάγκη να διατεθούν πόροι και για τη βελτίωση της ψηφιακής εγγραμματοσύνης των πολιτών, καθώς ένα μέρος του πληθυσμού δεν γνωρίζει με ποιον τρόπο μπορεί να έχει πρόσβαση στην ψηφιακή μορφή των δεδομένων του.
Η προοπτική να ψηφισθεί ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός για το EHDS εντός του 2023 είναι φυσικά πολύ ελπιδοφόρα, συμπλήρωσε η κ. Strammiello, θα πρέπει ωστόσο να διασφαλισθεί η δυνατότητα των κρατών να τον υλοποιήσουν, προκειμένου το νέο οικοσύστημα να μπορέσει να μετατρέψει τις προσδοκίες σε πραγματικότητα.
Συζήτηση
Τη συζήτηση άνοιξε ο κ. Κωτσιόπουλος, αναφέροντας πως για να μπορέσει να γίνει η χώρα μας πιο ανταγωνιστική στην κλινική έρευνα, χρειαζόμαστε περισσότερα κλινικά δεδομένα, τα οποία θα πρέπει να αξιοποιήσουμε ώστε να προσελκύσουμε κλινικές μελέτες. Ο τρόπος αξιοποίησης των real-world data για να κάνουμε περισσότερες κλινικές μελέτες στο μέλλον αποτελεί ένα θέμα που είναι σήμερα ανοιχτό προς διαβούλευση στην ευρωπαϊκή κοινότητα, καθώς η πανδημία κατέδειξε ότι χρειάζεται να κάνουμε αλλαγές ώστε να είμαστε σε θέση να έχουμε θεραπείες πιο γρήγορα. Τα real-world data ταυτίζονται ουσιαστικά με την επιτάχυνση της επιστήμης, εξήγησε, συνεπώς η δευτερογενής χρήση των δεδομένων σχετίζεται στενά με την κλινική έρευνα. Σε ό,τι αφορά, από την άλλη, το ελληνικό σύστημα υγείας, τα πρωτογενή δεδομένα, δημιουργούμε ουσιαστικά έναν νέο χάρτη υγείας του ΕΣΥ, ο οποίος αποτελεί αίτημα των ασθενών και προτεραιότητα της κυβέρνησης. Για να δημιουργηθεί αυτός ο χάρτης απαιτείται ασφαλώς μεγαλύτερη διαλειτουργικότητα των παρόχων, απαιτείται «ροή» των δεδομένων μεταξύ των φορέων υγείας. Η αλλαγή που θέλουμε να φέρουμε στο ΕΣΥ είναι ταυτισμένη με την ψηφιοποίηση του συστήματος υγείας, κατέληξε ο κ. Κωτσιόπουλος, καθώς το νέο ΕΣΥ θα είναι ψηφιακό.
Η εικόνα που είχαμε του ασθενή να μεταφέρει μαζί του μια σακούλα με εξετάσεις και φάρμακα που δεν γνωρίζει πώς και πότε πρέπει να τα παίρνει σαφώς πρέπει πλέον να αλλάξει, συμφώνησε ο κ. Βοντετσιάνος. Η αλλαγή θα πρέπει βέβαια να ξεκινήσει από την πρωτοβάθμια περίθαλψη, ώστε να μην βλέπουμε να συρρέουν στα τμήματα επειγόντων ασθενείς που δεν χρειάζεται να βρίσκονται εκεί, ανέφερε ευχόμενος η νέα αυτή προσπάθεια να έχει καλύτερη τύχη από προηγούμενες.
Σε ερώτηση του κ. Κουναλάκη, γενικού ιατρού, σχετικά με -μεταξύ άλλων- τα κυριότερα εμπόδια που στέκονται τροχοπέδη στην ψηφιοποίηση του ΕΣΥ, ο κ. Βοντετσιάνος απάντησε πώς το κυριότερο εμπόδιο είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης. Η εμπιστοσύνη είναι η συνιστώσα κλειδί, συμφώνησε ο κ. Κωτσιόπουλος, ωστόσο βλέπουμε τα πράγματα σταδιακά να αλλάζουν προς μια θετική κατεύθυνση. Σε αυτό βοηθά και το γεγονός ότι στο επίκεντρο του σχεδιασμού των ψηφιακών λύσεων βρίσκονται οι ίδιοι οι επαγγελματίες υγείας και οι ασθενείς. Η συμμετοχή όλων στον σχεδιασμό των έργων αφενός οδηγεί σε λύσεις που αντιμετωπίζουν τις πραγματικές ανάγκες και προβλήματα, αφετέρου αυξάνει την εμπιστοσύνη των εμπλεκόμενων σε αυτά. Κομβικής σημασίας είναι επίσης η διαχείριση της αλλαγής, πρόσθεσε, καθώς για να πετύχει οποιαδήποτε αλλαγή απαιτείται συνεργατικότητα και συμμετοχή όλων.
Σε επόμενη ερώτηση που έθεσε η καθηγήτρια Anne Moen από τη Νορβηγία, για το πώς θα μπορούσαμε να κάνουμε τους ασθενείς να συμμετάσχουν ενεργά στην παραγωγή δεδομένων στο νέο σύστημα του EHDS, η κ. Wilson παρατήρησε πως ο EHDS αποτελεί ένα μικρό μόνο μέρος αυτού του συστήματος και χρειάζεται έντονος ακτιβισμός από την πλευρά των ασθενών για να προχωρήσει στο επόμενο βήμα. Η κ. Strammiello απάντησε ότι οι παράγοντες ώστε οι ασθενείς να συμβάλουν στην παραγωγή δεδομένων είναι δύο: αφενός η συμμετοχή των ασθενών στον σχεδιασμό των εργαλείων ώστε να διασφαλισθεί ότι θα είναι προσβάσιμα και φιλικά στον χρήστη, αφετέρου η επιθυμία των πολιτών να συμμετάσχουν στη διαδικασία αυτή ή και η δυνατότητά τους να το κάνουν, δεδομένης της ελλιπούς ψηφιακής εγγραμματοσύνης πολλών ανθρώπων. Και ασφαλώς, υπάρχει και το ζήτημα του ελέγχου της ποιότητας των δεδομένων αυτών προκειμένου να μπορούν να χρησιμοποιηθούν, πρόσθεσε, καθώς η υψηλή ποιότητα των δεδομένων είναι καίριο ζητούμενο για την αξιοποίησή τους. Σε αυτό το σημείο τέθηκε στη συζήτηση και το ζήτημα της ψηφιακής εγγραμματοσύνης και της εκπαίδευσης των γιατρών στα ψηφιακά εργαλεία ως απαραίτητη προϋπόθεση για τη λειτουργία του EHDS. Η εμπλοκή των ασθενών στην παραγωγή δεδομένων αυξάνει σημαντικά την πολυπλοκότητα του έργου καθώς υπάρχει και η παράμετρος της εφαρμογής του GDPR στην περίπτωση των δεδομένων των ασθενών, παρατήρησε η κ. Αναστασία Μπαλασοπούλου.
Καθώς τα αρχικά στάδια κάθε αλλαγής είναι συνήθως απογοητευτικά, σχολίασε ο κ. Robert Vander Stichele, ιατρός από το Βέλγιο, στην πορεία μας προς την ψηφιοποίηση είναι σημαντικό να δούμε σύντομα κάποιες αλλαγές σε θέματα που έχουν σημασία για τους ασθενείς. Ο ρόλος των ιατρών της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας είναι καίριος σε αυτό, καθώς και μόνο η τήρηση ηλεκτρονικών αρχείων με ένα ενημερωμένο συνοπτικό ιστορικό και μια λίστα των φαρμάκων που λαμβάνουν οι ασθενείς τους μπορεί να τους διευκολύνει σημαντικά.
Σε επόμενη ερώτηση σχετικά με το κατά πόσο έχουν χρόνο οι ιατροί να ασχοληθούν με την εισαγωγή δεδομένων και να το κάνουν σωστά, ο κ. Κωτσιόπουλος απάντησε πως για να μπορέσουν οι ιατροί να βρουν τον χρόνο να περάσουν στο σύστημα ποιοτικά κλινικά δεδομένα απαιτούνται δύο πράγματα: πρώτον, να έχουν τα κατάλληλα πληροφοριακά συστήματα, λύσεις που να είναι σχεδιασμένες ώστε να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα των ελληνικών νοσοκομείων, και δεύτερον, να υπάρξει βοήθεια με ειδικά εκπαιδευμένη γραμματειακή υποστήριξη ώστε να μπορούν οι ιατροί να αξιοποιούν τον χρόνο τους στους ασθενείς και όχι στο να εισάγουν δεδομένα. Αυτό θα βοηθήσει ώστε τα δεδομένα που εισάγονται να είναι ποιοτικά και αξιοποιήσιμα, καθώς ένας ιατρός που λειτουργεί υπό πίεση ενδέχεται να κάνει σφάλματα που καθιστούν τα δεδομένα άχρηστα.
Η όλη συζήτηση που γίνεται είναι πολυεπίπεδη, παρατήρησε η κ. Λίνα Νικολοπούλου, καθώς αφορά από τη μία έννοιες και ιδέες και από την άλλη διαδικασίες. Στις συζητήσεις που διεξάγονται εδώ και τουλάχιστον μία δεκαετία για την πολυπόθητη αναδιάρθρωση του τομέα υγείας στη χώρα μας, ο ψηφιακός μετασχηματισμός ήταν ένας τρόπος ώστε να μπορέσουμε να προχωρήσουμε σε μία μεταρρύθμιση χωρίς πολλά εμπόδια. Μέσα σε αυτή τη δεκαετία, μπορεί να μην έχουμε πετύχει όλα όσα επιθυμούσαμε, αλλά έχουν γίνει πολλά βήματα, είμαστε σε πολύ καλό δρόμο. Είναι καλό να «γεννιούνται» δεδομένα παντού και είναι βέβαιο ότι θα βρούμε τον τρόπο να τα διαχειριστούμε και να τα αξιοποιήσουμε σωστά.
