Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρακολούθησαν οι συμμετέχοντες κατά τη ολοκλήρωση των εργασιών της πρώτης ημέρας της διοργάνωσης τη συνεδρία με τίτλο «Διαμορφώνοντας τα συστήματα υγείας του μέλλοντος: παρουσίαση της ελληνικής μελέτης του Partnership for Health System Sustainability and Resilience», η οποία διεξήχθη υπό το συντονισμό του κ. Ηλία Κυριόπουλου και οδήγησε σε μια γόνιμη ανταλλαγή απόψεων των συμμετεχόντων σχετικά με τις διαπιστώσεις και προτάσεις που προέκυψαν από τη μελέτη.
Έχοντας ως μόνη βεβαιότητα την αβεβαιότητα του μέλλοντος, η διαμόρφωση βιώσιμων και ανθεκτικών συστημάτων υγείας αποτελεί κύριο ζητούμενο της εποχής μας, προλόγισε τη συνεδρία ο κ. Κυριόπουλος. Η Πρωτοβουλία για τη συνεργασία για τη βιωσιμότητα και ανθεκτικότητα των συστημάτων υγείας PHSSR αποτελεί ουσιαστικά ένα στρατηγικό πλαίσιο για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των εκάστοτε προκλήσεων και κρίσεων που παρουσιάζονται, ανέφερε, παρουσιάζοντας στη συνέχεια ένα βιντεοσκοπημένο μήνυμα του κ. George Wharton, Senior Lecturer, Dept of Health Policy στο London School of Economics, το οποίο είναι επιστημονικά υπεύθυνο για την πρωτοβουλία PHSSR. Ο κ. Wharton αναφέρθηκε στην έναρξη της καινοτόμου αυτής διεθνούς συνεργασίας το 2020, τους στόχους της και την ολιστική προσέγγιση που χρησιμοποιείται για την επίτευξή τους, υπογραμμίζοντας ότι μέσω των συνεργασιών μπορούμε να μάθουμε πολλά ο ένας από τον άλλον.
Η πρωτοβουλία PHSSR είναι μία ιδιαίτερα σημαντική διεθνής συνεργασία που αποσκοπεί στη διαμόρφωση των συστημάτων υγείας του μέλλοντος στη μετά-Covid εποχή, έτσι ώστε να αντιμετωπίζουν και να ενσωματώνουν την αβεβαιότητα, με κύριο στόχο τη βελτίωση της υγείας των πληθυσμών, ανέφερε στην εισαγωγική ομιλία της συνεδρίας ο καθηγητής κ. Κώστας Αθανασάκης.
Οι δύο διαστάσεις που καθορίζουν την οπτική και τον σκοπό των ανά χώρα Μελετών της PHSSR, συνέχισε, είναι η Βιωσιμότητα, η ικανότητα δηλαδή του συστήματος υγείας να βελτιώνει την υγεία του πληθυσμού μέσω της αδιάλειπτης εκπλήρωσης των βασικών λειτουργιών του, τώρα και στο μέλλον, και η Ανθεκτικότητα, η ικανότητα δηλαδή του συστήματος υγείας να προετοιμάζεται, να απορροφά, να προσαρμόζεται και να ξεπερνά τις κρίσεις, υγειονομικές και κοινωνικές, ώστε να μετριάζει όσο το δυνατό περισσότερο τον αντίκτυπό τους στην υγεία του πληθυσμού.
Το πλαίσιο ανάλυσης της PHSSR για τα συστήματα υγείας εστιάζει σε 7 τομείς λειτουργίας τους: τη διακυβέρνηση, τη χρηματοδότηση, το εργατικό δυναμικό, τα φάρμακα και την τεχνολογία, την παροχή υπηρεσιών, την πληθυσμιακή υγεία και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα.
Η πρώτη φάση της PHSSR, που ξεκίνησε με 8 χώρες, συνέχισε ο κ. Αθανασάκης, είχε εξαιρετικά ενθαρρυντικά αποτελέσματα και προκάλεσε μία σειρά συζητήσεων, έναν ευρύτατο διάλογο μεταξύ των εμπλεκομένων μερών, που με τη σειρά του οδήγησε στη δεύτερη φάση της PHSSR, με τη συμμετοχή και της χώρας μας, η οποία περιλαμβάνει τη διεξαγωγή μελετών κατά χώρα, το δημόσιο διάλογο και την ανάπτυξη συνεργασιών.
Το βασικό ερώτημα το οποίο επιχειρεί να απαντήσει η Ελληνική Μελέτη, εξήγησε ο καθηγητής, είναι πού βρίσκεται το σύστημα υγείας στην Ελλάδα μετά την πανδημία. Η αποτύπωση της τρέχουσας κατάστασης στο σύστημα υγείας της Ελλάδας στη μελέτη αναδεικνύει μία σειρά απειλών, αλλά και ευκαιριών για τη Βιωσιμότητα και την Ανθεκτικότητα του εγχώριου συστήματος υγείας. Στις απειλές περιλαμβάνονται η υψηλή συγκεντρωτικότητα των αποφάσεων για την πολιτική υγείας, το γεγονός ότι βασικές μεταρρυθμίσεις στο σύστημα υγείας παραμένουν «ημιτελείς», η απουσία μιας συστηματικής διαδικασίας εμπλοκής των ενδιαφερομένων μερών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, οι σημαντικές στρεβλώσεις που εξακολουθούν να υφίστανται στη δαπάνη υγείας, το ισχυρά νοσοκομειοκεντρικό πρότυπο παροχής υπηρεσιών, η πληθώρα προβλημάτων στο ζήτημα της συνέχειας της φροντίδας, καθώς και η υψηλή έκθεση του πληθυσμού σε παράγοντες κινδύνου για την υγεία, η πολυνοσηρότητα και οι ανισότητες στην πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας. Ευτυχώς, υπογράμμισε ο ομιλητής, ένα αισιόδοξο μήνυμα της μελέτης είναι ότι υπάρχουν επίσης ευκαιρίες για βελτίωση της Βιωσιμότητας και Ανθεκτικότητας, όπως η ανάδειξη της Δημόσιας Υγείας σε προτεραιότητα της χώρας και καταλύτη για μεταρρυθμίσεις με σημείο αναφοράς τον πολίτη, οι μεταρρυθμίσεις στην ΠΦΥ και στο ζήτημα του ρόλου του κράτους στα θέματα πρόληψης, οι επιτυχημένες πρακτικές κατά την ανταπόκριση του συστήματος στην πανδημία, τις οποίες το σύστημα οφείλει να κεφαλαιοποιήσει, οι νομοθετικές πρωτοβουλίες των τελευταίων ετών για την πρόσβαση των ανασφάλιστων συμπολιτών μας -σημαντικό βήμα για την καθολική κάλυψη και την εξάλειψη των ανισοτήτων- και, φυσικά, η ψηφιοποίηση του συστήματος και η επένδυση στον τομέα των δεδομένων που αποτελεί τη βάση για data-driven και demand-driven πολιτικές.
Κεντρική διαπίστωση της μελέτης, συνέχισε ο κ. Αθανασάκης, είναι πως το ελληνικό σύστημα υγείας είναι ένα σύστημα όπου οι εφαρμοζόμενες πολιτικές εστιάζουν και βασίζονται διαχρονικά στην πλευρά της προσφοράς. Για να δημιουργήσουμε ωστόσο ένα βιώσιμο και ανθεκτικό σύστημα υγείας, δήλωσε, χρειαζόμαστε πολιτικές οι οποίες θα δημιουργούνται με βάση τη ζήτηση, τις ανάγκες και τις προτιμήσεις του πληθυσμού.
Οι προτάσεις της μελέτης
Τη διαμόρφωση των προτάσεων της μελέτης ανέλαβε μία Επιτροπή Ειδικών (Committee of Experts) με ισχυρό διεπιστημονικό χαρακτήρα, η οποία κατέληξε σε μία σειρά προτάσεων που αξιολογήθηκαν σε δύο διαστάσεις, την αποτελεσματικότητα και την εφικτότητα. Ομοφωνία και για τις δύο αυτές διαστάσεις επιτεύχθηκε για 23 προτάσεις, οι οποίες αποτελούν και τις βασικές συστάσεις της μελέτης, ενώ η μελέτη περιλαμβάνει επίσης “Σημεία προς μελλοντική διερεύνηση” δηλαδή προτάσεις με υψηλή αποτελεσματικότητα αλλά χαμηλή ομοφωνία ως προς την εφικτότητά τους υπό τις παρούσες συνθήκες.
Στη συνέχεια της ομιλίας του, ο καθηγητής περιέγραψε τις προτάσεις ανά τομέα, αναφέροντας ότι, όσον αφορά στη Διακυβέρνηση, προτείνεται αρχικά η διεξαγωγή δομημένου δημόσιου διαλόγου, με τη συμμετοχή των βασικών εμπλεκομένων μερών, για την αξιολόγηση της αντίδρασης του συστήματος στην πανδημία και των διδαγμάτων από αυτή, και η μετέπειτα καταγραφή των αποτελεσμάτων του διαλόγου αυτού σε ειδική, δημόσια διαθέσιμη, αναφορά. Η μελέτη προτείνει επίσης για κάθε Εθνικό Σχέδιο για την Υγεία, το Υπουργείο Υγείας να θεσμοθετεί μια ανεξάρτητη επιτροπή παρακολούθησης, η οποία θα εξετάζει περιοδικά την πρόοδο κάθε Σχεδίου/Πολιτικής στη βάση προσυμφωνημένων στόχων και δεικτών μέτρησης, και καλεί για τη δημιουργία ομάδων ανάλυσης των συλλεγόμενων δεδομένων στο σύστημα υγείας, με στόχο την επεξεργασία των δεδομένων για την τροφοδότηση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων πολιτικής υγείας.
Όσον αφορά στη Χρηματοδότηση, προτείνεται η εισαγωγή φόρων κατανάλωσης βλαπτικών προϊόντων (φόροι αμαρτίας) για την υγεία ως εργαλείων για τη βελτίωση της χρηματοδοτικής βάσης του συστήματος υγείας και τον περιορισμό της έκθεσης σε παράγοντες κινδύνου για την υγεία, η ανάπτυξη σχημάτων αποζημίωσης βάσει αποτελεσμάτων στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και η θεσμοθέτηση περιοδικής επαναξιολόγησης του κανονισμού παροχών υγείας του ΕΟΠΥΥ με τη συμμετοχή των εμπλεκομένων μερών.
Για την «ψυχή» των συστημάτων υγείας, το Εργατικό τους Δυναμικό, συνέχισε ο ομιλητής, η μελέτη προτείνει την εισαγωγή διαδικασίας ετήσιου/μακροχρόνιου προγραμματισμού προσλήψεων στις δομές του συστήματος υγείας με βάση τις ανάγκες υγείας του πληθυσμού αναφοράς, την προτεραιοποίηση της αύξησης του αριθμού των υπηρετούντων νοσηλευτών στα δημόσια νοσοκομεία με στόχο τη σύγκλιση με τον μέσο όρο στελέχωσης στην ΕΕ, την εφαρμογή πολιτικών μέτρησης της ικανοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού του ΕΣΥ από την εργασία, συστηματικά με την ευθύνη της διοίκησης, την εισαγωγή συνεχιζόμενης εκπαίδευσης, υποχρεωτικής για τους υπηρετούντες επαγγελματίες υγείας στις δομές του συστήματος υγείας και, τέλος, τη θεσμοθετημένη περιοδική αναπροσαρμογή των προπτυχιακών προγραμμάτων εκπαίδευσης των επαγγελματιών υγείας, σύμφωνα με τις επιστημονικές εξελίξεις.
Οι προτάσεις για τον τομέα των Φαρμάκων και Τεχνολογιών είναι η κατάρτιση γραπτού κειμένου Εθνικής Πολιτικής Φαρμάκου πενταετούς διάρκειας, με τη συμμετοχή του συνόλου των εμπλεκομένων μερών, η δημιουργία πλαισίου και μηχανισμού για την ανάλυση των δεδομένων χρήσης τεχνολογιών υγείας και τη διάθεσή τους στην επιστημονική κοινότητα, η δημιουργία κινήτρων για την τοπική παραγωγή τεχνολογιών υγείας μέσω κλαδικής/βιομηχανικής πολιτικής με στόχο τη βελτίωση της διεθνούς εμπορευσιμότητας των παραγόμενων προϊόντων και την ανταπόκριση σε έκτακτα συμβάντα ή κρίσεις, η δημιουργία αυτόνομου Οργανισμού και Διαδικασίας για την Αξιολόγηση Τεχνολογιών Υγείας, η δημιουργία διαδικασίας αξιολόγησης για τεχνολογίες υγείας εκτός των φαρμάκων, όπως για παράδειγμα βιοδείκτες, ψηφιακές εφαρμογές κ.ά., καθώς και η δημόσια διαθεσιμότητα των δεδομένων της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης για τις καταναλώσεις φαρμάκων και σταδιακή προσπάθεια καταγραφής θεραπευτικών εκβάσεων προκειμένου να συνδεθούν οι θεραπείες με τα αποτελέσματά τους.
Στην Παροχή Υπηρεσιών, η μελέτη καλεί για τον καθορισμό συγκεκριμένων στόχων και κριτηρίων αξιολόγησης της εφαρμογής των προγραμμάτων πληθυσμιακού προσυμπτωματικού ελέγχου, καθώς και για τη θεσμοθέτηση δεικτών προσβασιμότητας και ικανοποίησης των χρηστών από τις υπηρεσίες υγείας για την παρακολούθηση της επιχειρούμενης μεταρρύθμισης στην ΠΦΥ.
Στον τομέα της Πληθυσμιακής Υγείας, οι προτάσεις αφορούν στην εφαρμογή προγραμμάτων στα σχολεία και την οικογένεια για την αναγνώριση και την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας στα παιδιά, καθώς και στη δημιουργία πλαισίου εθνικής πολιτικής έναντι των ανισοτήτων στην υγεία, ενώ στον 7ο τομέα, την Περιβαλλοντική Βιωσιμότητα, η μελέτη καλεί για ενσωμάτωση των δράσεων βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας του νοσοκομείου στις διαστάσεις αξιολόγησης των Διοικητών των νοσηλευτικών ιδρυμάτων της χώρας και για τη δημιουργία πολιτικής για την εκτίμηση των μελλοντικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο σύστημα υγείας, ανέφερε ολοκληρώνοντας την ομιλία του ο κ. Αθανασάκης.
Συζήτηση
Αφού ευχαρίστησε θερμά τον κ. Αθανασάκη για την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εισήγησή του, ο συντονιστής της συζήτησης κ. Κυριόπουλος ξεκίνησε τη συζήτηση της συνεδρίας, καλώντας τους συμμετέχοντες να σχολιάσουν τη μελέτη και να τοποθετηθούν σχετικά με τις προτάσεις στις οποίες αυτή κατέληξε.
Τον λόγο έλαβε πρώτος ο καθηγητής κ. Χρήστος Λιονής, ο οποίος ανέφερε ότι μία πολύ σημαντική απειλή για τη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα των συστημάτων υγείας αποτελεί επίσης η αντίσταση στην αλλαγή. Επιπλέον, επισήμανε, υπάρχουν ορισμένα ζητήματα που δεν αναφέρονται στις προτάσεις της μελέτης, όπως η μέτρηση της ικανοποίησης των ασθενών, η χρήση της τεχνολογίας στην αυτοφροντίδα και αυτοδιαχείριση της υγείας των ασθενών, η αξιοπρέπεια στον θάνατο στην τρίτη ηλικία, ενώ από τον τομέα της Πληθυσμιακής Υγείας απουσιάζει το φλέγον ζήτημα της ψυχικής υγείας, ιδιαίτερα στα παιδιά και τους εφήβους. Ασφαλώς, υπογράμμισε, πρόκειται για ένα εξαιρετικό εργαλείο που μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην ανάπτυξη εστιασμένων στους ασθενείς πολιτικών υγείας.
Πρόκειται για μια ιδιαίτερα σημαντική μελέτη καθώς συγκρίνει τα αποτελέσματα διαφορετικών χωρών, δήλωσε η κ. Έλενα Χουλιάρα, και ασφαλώς οι προτάσεις στις οποίες καταλήγει είναι πολύ ενδιαφέρουσες. Εστιάζοντας στην πρώτη πρόταση για τη διεξαγωγή δομημένου δημόσιου διαλόγου με στόχο την αξιολόγηση της αντίδρασης του συστήματος στην πανδημία, επισήμανε ότι ένα βασικό δίδαγμα της πανδημίας ήταν η ιδιαίτερα αποτελεσματική συνεργασία που αναπτύχθηκε για την αντιμετώπισή της. Η AstraZeneca είναι υπερήφανη για τον ρόλο της στην ίδρυση της Συνεργασίας, ανέφερε η κ. Χουλιάρα, και επιθυμία της είναι να παραμείνει ζωντανή και να συνεχίσει να αναδεικνύει τρόπους για να γίνουν πραγματικά βιώσιμα και ανθεκτικά τα συστήματα υγείας. Μία από τις βασικές ελλείψεις που ανέδειξε η μελέτη, πρόσθεσε η ομιλήτρια, είναι η απουσία φαρμακευτικής πολιτικής, για την οποία απαιτείται αξιοποίηση των δεδομένων και συνολική αναθεώρηση του προϋπολογισμού για τα φάρμακα, με κύριο γνώμονα την κάλυψη των αναγκών των ασθενών.
Οι προτάσεις που παρουσιάσθηκαν είναι σημαντικές και δυνητικά καρποφόρες, συμφώνησε ο κ. Παναγιώτης Μπαράς, επισημαίνοντας ότι η ψηφιοποίηση ασφαλώς αποτελεί μια σημαντική ευκαιρία. Η δημιουργία ομάδων ανάλυσης των δεδομένων μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην όλη προσπάθεια, σχολίασε, καθώς τα δεδομένα είναι που θα μας δώσουν τη σωστή κατεύθυνση για την ανάπτυξη βιώσιμων και ανθεκτικών συστημάτων υγείας. Το εργατικό δυναμικό των συστημάτων υγείας, συνέχισε, είναι ένα ζήτημα που απασχολεί πολλές χώρες, θα πρέπει ωστόσο να εστιάζουμε στην προσπάθεια βελτίωσης της συνολικής εμπειρίας του προσωπικού και όχι απλά της ικανοποίησης, βάζοντας στην εξίσωση και τον παράγοντα της συνεισφοράς. Όσον αφορά στην Αξιολόγηση Τεχνολογιών Υγείας, η οποία αποτελεί επιθυμία και της βιομηχανίας, το ζητούμενο θα πρέπει να είναι η βιώσιμη χρήση των τεχνολογιών ώστε να δημιουργείται προστιθέμενη αξία και όφελος για τους ασθενείς και τα συστήματα υγείας. Αν και είμαστε ακόμη στην αρχή, κατέληξε ο κ. Μπαράς, η μελέτη αυτή αποτελεί ένα σημαντικό πρώτο βήμα στην προσπάθεια εντοπισμού των βέλτιστων πρακτικών για την επίτευξη βιωσιμότητας και ανθεκτικότητας στα συστήματα υγείας.
Η πρωτοβουλία αυτή αφενός είναι πολύ σημαντική γιατί στηρίζεται στη συνεργασία, δήλωσε ο Διευθυντής Γραφείου του Υπουργού Υγείας κ. Δημήτρης Κοντός, αφετέρου είναι καινοτόμος, καθώς λαμβάνει υπόψη και το κριτήριο της εφικτότητας. Επιπλέον, η όλη προσέγγιση είναι προσανατολισμένη στην κατεύθυνση της ζήτησης υπηρεσιών υγείας, του πολίτη, και στην ικανοποίηση των αναγκών του. Η βιωσιμότητα και η ανθεκτικότητα, συνέχισε ο κ. Κοντός, μπορούν να δώσουν τις απαντήσεις στις προκλήσεις της εποχής μας, δεν μπορούν ωστόσο να υπάρξουν αν δεν αντιμετωπισθούν οι ανισότητες και οι στρεβλώσεις του συστήματος υγείας. Ασφαλώς, απαιτείται επιμονή και υπομονή, καθώς διαχρονικά η πρόταση και εφαρμογή νέων μέτρων συναντά την αντίδραση των κοινωνιών στις μεταρρυθμίσεις, τόνισε ο ομιλητής, και ασφαλώς απαιτείται η συμμαχία όλων για να μπορέσουμε να έχουμε αποτελέσματα.
Πρόκειται πραγματικά για μία μελέτη που είναι ξεχωριστή, καθώς έχει πενταπλή αξία: αναλυτική, καθώς είναι η πρώτη φορά που προσφέρεται ένα πλαίσιο στο οποίο μπορούν να αναλυθούν και να αξιολογηθούν τα συστήματα υγείας, περιγραφική, πολιτική, μεθοδολογική, αλλά και επικοινωνιακή αξία, υπογράμμισε ο κ. Κυριόπουλος, καλώντας τους συμμετέχοντες στη συζήτηση να επιλέξουν ποια πρόταση θεωρούν πιο σημαντική.
Προφανώς, οι προτάσεις της μελέτης δεν περιλαμβάνουν τα πάντα, ανέφερε ο κ. Αθανασάκης, είναι σημαντικό ωστόσο ότι μας προσφέρει τη δυνατότητα να δούμε τις αιτίες των προβλημάτων του συστήματος υγείας και όχι απλά να αποτυπώσουμε τα προβλήματα. Αν έπρεπε να ξεχωρίσω μία πρόταση, πρόσθεσε, αυτή θα ήταν η αντιμετώπιση των ανισοτήτων, οι οποίες μετά την περίοδο ύφεσης και την πανδημία έχουν γιγαντωθεί. Στην προσπάθειά μας εξάλλου να εξαλείψουμε τις ανισότητες, θα υποχρεωθούμε να λύσουμε προηγουμένως ορισμένα από τα υπόλοιπα προβλήματα.
Επιλέγοντας ως προτεραιότητα την εκπαίδευση του εργατικού δυναμικού και τη διερεύνηση της επίδρασης της πανδημίας στην ψυχική υγεία των επαγγελματιών υγείας, ο κ. Λιονής αναφέρθηκε στη μεγάλη σημασία της καλλιέργειας της ενσυναίσθησης στο υγειονομικό προσωπικό, ώστε μέσω της εκπαίδευσης να διαπιστώσουν πώς μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την εμπειρία και ικανοποίησή τους από την άσκηση του επαγγέλματός τους.
Η κ. Χουλιάρα ανέφερε ως προτεραιότητα τη συνεργασία όλων των εμπλεκομένων στη φαρμακευτική πολιτική, ούτως ώστε να μπορέσει να επιτευχθεί βιωσιμότητα τόσο για τα συστήματα υγείας όσο και για τη βιομηχανία, προς όφελος των ασθενών, ενώ με τη σειρά του ο κ. Μπαράς δήλωσε πως προτεραιότητα της χώρας μας είναι η Αξιολόγηση Τεχνολογιών Υγείας, η οποία σε συνδυασμό με την ανάλυση δεδομένων μπορεί να οδηγήσει στην κάλυψη των αναγκών των ασθενών και την εξάλειψη των ανισοτήτων.
Είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν επίσης μηχανισμοί αξιολόγησης και αποτύπωσης των αποτελεσμάτων των μέτρων πολιτικής που λαμβάνονται, συμπλήρωσε ο κ. Κοντός.
Θα πρέπει πάντα βέβαια να λαμβάνουμε υπόψη, σχολίασε ο κ. Αθανασάκης ολοκληρώνοντας την ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα αυτή συζήτηση, ότι οι μελέτες δεν αλλάζουν τίποτα αν μένουν στο συρτάρι, αν δεν συζητούνται ώστε να προκύψουν αποτελέσματα.